مراحل رشد روانی جنسی فروید
فروید اعتقاد داشت رشد شخصیتی انسان با رشد جنسی اون در دوران کودکی طی پنج مرحله روان جنسی شکل می‌گیره. مراحل رشد روانی جنسی فروید عبارتند از مرحلهٔ دهانی، مقعدی، فالیک، نهفتگی و تناسلی. در طی هر مرحله انرژی جنسی (لیبیدو) به روش‌های مختلف و از طریق قسمت‌های مختلف بدن بروز می‌کنه. اين انرژي رواني جنسي به‌عنوان نيروي محرکي که در پشت رفتارهای مختلف ما قرار می‌گیره، در نظر گرفته میشه.
هر مرحله نشان‌دهندهٔ تثبیت میل جنسی یعنی انگیزه‌ها یا غرایز جنسی در ناحیه‌های متفاوتی از بدن هست که با رشد فیزیکی فرد، اون نواحی خاص از بدن به منطقۀ اروژن تبدیل میشه؛ یعنی منطقه‌ای که احساسات لذت‌بخش تولید می‌کنه.
فروید معتقد بود که زندگی بر مبنای تنش و لذت بنا شده طوری که تمام تنش‌ها به دلایل میل جنسی (انرژی جنسی) بروز پیدا می‌کنن و تمام لذت از تخلیه اون ناشی می‌شود.
فروید در توصیف رشد شخصیت انسان با عنوان روان‌جنس‌گرایانه، می‌خواست این مطلب رو بفهمونه که در طی این پنج مرحله، انرژی‌های لذت‌جوی روی نواحی تحریک‌پذیر خاصی جمع و با بلوغ بیولوژیکی ما تخلیه میشن. فروید اصطلاح "جنسی" رو خیلی کلی به معنای تمام اعمال و افکار لذت‌بخش به کار برد. اون تأکید کرد که پنج سال اول زندگی برای شکل‌گیری شخصیت بزرگسالی بسیار مهمه.
ایگو "خود" به معنای اعمال کنترل و سوپر ایگو "فراخود" به‌منظور درونی کردن قواعد فرهنگی، در جهت ارضای غرایز "اید" به معنای انرژی‌های لذت‌جویانه فعالیت دارن تا فرد بتونه به طور قابل قبولی در اجتماع زندگی کنه.
مراکز لذت در مناطق مختلف بدن و در مراحل مختلف رشد متمرکز شدن و موجب ناسازگاری در هر مرحله روانی جنسی میشن. فروید متوجه شد که در سنین مختلف، هر یک از نواحی بدن از نظر مرکز تعارض، اهمیت بیشتری دارن.
نقش تعارض در نظریه روان جنسی
هر یک از مراحل روانی جنسی با تعارض یا کشمکش خاصی همراهه و باید قبل از اینکه کودک به مرحله بعدی بره، حل شده باشه. حل هرکدام از این تعارضات مستلزم صرف انرژی جنسیه؛ هر چه انرژی بیشتری در مرحله خاصی صرف شه، ویژگی‌های مهم اون مرحله برای فرد به‌عنوان شخصی بالغ باقی می‌مونه.
فروید این موضوع رو به نیروهای نظامی تشبیه کرده که هرچه نیروها بیشتر پیشروی کنن با مقاومت یا درگیری بیشتری هم مواجه میشن. اگه اونها در نبرد (حل‌وفصل درگیری) بسیار موفق باشن، بیشتر نیروها (لبیدو) می‌تونن به نبرد (مرحله) بعدی برن. اما در هر نقطه خاص هر‌چی سختی و درگیری بیشتر باشه، برای ادامۀ جنگ به نیروهای بیشتری نیازه؛ در نتیجه افراد کمتری باقی می‌مونن تا به رویارویی و مقابلۀ بعدی برسن.
طی کردن درست 5 مرحلۀ رشد جنسی به داشتن رابطه سالم با اطرافیان، خودمون و حتس جسممون کمک می‌کنهکه در نهایت منجر به سلامت بیشتر ما میشه؛ اهمیت نوع رابطه با بدن؛ با دوستی با بدنتون سالم بمونین!
مراحل رشد جنسی
-
مرحله دهانی (از تولد تا 2 سالگی)
در مرحله اول رشد روان جنسی، تنها راه برقراری ارتباط نوزاد با دنیای بیرون دهانه، در این مرحله مکیدن اهمیت خاصی داره چون منبع اصلی لذت دهانشه. طی مرحله دهانی، کودک از گذاشتن انواع چیزها در دهانش (لیبیدو) و برطرف‌کردن نیازهای ایگو "خود"، رضایت زیادی نصیبش میشه. مثل مکیدن، گازگرفتن و تغذیه با شیر مادر.
فروید معتقد بود که تحریک بیش‌ازحد مرحلۀ دهان می‌تونه منجر به تثبیت مرحلۀ جذب دهانی بشه و در بزرگسالی به‌صورت سیگارکشیدن، ناخن جویدن، مکیدن شست، بوسیدن و غیره بروز کنه. بخصوص اگه این افراد تحت استرس باشن، چنین رفتارهای دهانی رو انجام میدن. اگه تثبیت اتفاق بیفته مرحلۀ دهانی، هنگام از شیر گرفتن، تمام میشه و مقداري لیبیدو باقی می‌ذاره. سپس تمرکز کودك به سمت مرحلۀ بعدي میره.
-
مرحله مقعدی (2 تا 3 سال)
این مرحله تقریباً در 2 سالگی اتفاق میفته و منطقۀ اروژن به باسن و مقعد تبدیل میشه. کودک از اجابت مزاج لذت زیادی می‌بره. اکنون کودک کاملاً آگاهه که برای خود شخصیتی داره و خواسته‌هاش می‌تونه اون رو با دنیای بیرون در تضاد قرار بده (یعنی نفس اون رشد کرده).
فروید معتقد بود که تجربۀ آموزش توالت رفتن در طول مرحلۀ مقعدی، تأثیر مهمی بر رشد شخصیت انسان دارد. این نوع از تعارض در آموزش اجابت مزاج که در اون بزرگسالان محدودیت‌هایی برای زمان و مکان اجابت مزاج کودک اعمال می‌کنن، به نتیجه می‌رسه. با شروع آموزش توالت رفتن، کودك بایـد یـاد بگیره که این لذت رو به تعویق بندازه. اگه آموزش توالت رفتن خوب پیش نره، کودک به دو شیوه واکنش نشان میده. یکی اینکه در زمان و مکانی که والدین تأیید نمی‌کنن، عمل دفع رو انجام بده و دیگری نگه‌داشتن مدفوع.
به نظر فروید شیوۀ اول مبنای بسیاری از اشکال رفتارهای خصمانه در زمان بزرگسالیه. چنین شخصیتی احتمالاً آشوبگر و نامرتب میشه. دومین شیوه، جلوگیری یا نگه‌داشتن مدفوعه که موجب احساس لذت شهوانی (به علت پر بودن رودۀ کوچک) میشه. اگه رودۀ کودک چند روز کار نکنه، والدین نگران میشن. پس کودک روش جدیدی رو برای به‌دست‌آوردن توجه و محبت اونها کشف می‌کنه. چنین شخصی، لجباز، خسیس، خشک و مقرراتی، به‌صورت وسواسی مرتب، آراسته و خیلی باوجدان میشه.
-
مرحله فالیک (3 تا 6 سال)
مرحله فالیک (آلتی) سومین مرحله رشد روان جنسی هست که بین سنین 3 تا 6 سالگی رقم می‌خوره. در این مرحله میل کودک به کاوش و دست‌کاری اندام تناسلی خودش و هم‌بازی‌هاش بروز پیدا می‌کنه، کودک روی اندام تناسلی‌اش به‌عنوان ناحیه اروژنیک متمرکز شده و از تفاوت‌های جنسی زن و مرد آگاه میشه، شاید در این باره حرف بزنه که می‌خواد با والد جنس مخالفش ازدواج کنه. یکی از مشهورترین مفاهیم فروید عقده ادیپ (در پسران) و عقده الکترا (در دختران) هست. نهايتاً بچه با پدر يا مادر همجنسش(پسر با پدر، دختر با مادر) به شناخت جنسي بيشتري دست پیدا می‌کنه. این مرحله آخرین مرحلۀ پیش تناسلی یا کودکیه و حل کردن تعارض‌هاي آلتی از همه دشوارتره.
-
مرحله نهفتگی (6 سال تا بلوغ)
مرحله نهفتگی چهارمین مرحله رشد روان جنسی هست که دوره شش ساله تا بلوغ رو شامل میشه. در طول این مرحله میل جنسی غیرفعال و خفته است. فروید فکر می‌کرد که بیشتر انگیزه‌‌های جنسی در مرحله نهفته سرکوب میشن و انرژی جنسی موقتاً به فعالیت‌های تحصیلی، سرگرمی، ورزش و برقراری ارتباط با اعضای همجنس گرایش پیدا می‌کنه.
در این دوره انرژی جنسی هنوز وجود داره اما به نواحی دیگری نظیر تعاملات اجتماعی منحرف شده و بخش اعظم انرژی کودک به سمت رشد مهارت‌های جدید و کسب دانش جدید هدایت میشه.
-
مرحله تناسلی (بلوغ تا بزرگسالی)
مرحله تناسلی آخرین مرحله نظریۀ رشد روانی جنسی فروید در مورد رشد شخصیته و از دوران بلوغ جنسی شروع میشه. بدن از لحاظ فیزیولوژیکی بالغ هست و اگه تثبیت مهمی در مراحل قبلی رشد، روی نداده باشه، فرد می‌تونه زندگی عادیش رو اداره کنه. این دوره، زمان آزمایش جنسی هست، نوجوان باید از مجازات‌ها و محرمات جامعه که دررابطه‌با ابزار جنسی وجود دارن پیروی کنه. در این مرحله میل جنسی شدیدی به جنس مخالف به وجود میاد، درحالی‌که در مراحل قبلی، تمرکز فقط روی نیازهای فردی بود. غریزه جنسی به‌جای لذت بردن از خود مانند مرحله فالیک به لذت دگرجنس‌گرایانه هدایت میشه.
از نظر فروید، خروجی مناسب غریزه جنسی در بزرگسالان از طریق آمیزش دگرجنس‌گرا بود. ممکنه تثبیت و تعارض مانع ایجاد کنن و در نتیجه انحرافات جنسی به وجود بیاد. برای مثال، تثبیت در مرحله دهان ممکنه باعث بشه که فرد به‌جای آمیزش جنسی، عمدتاً از بوسیدن و رابطه دهانی لذت جنسی به دست بیاره.
سرخوردگی، زیاده‌روی و تثبیت در سلامت رشد جنسی
به نظر می‌رسه برخی افراد نمی‌تونن یک مرحله رو ترک کنن و به مرحله بعد برن. یکی از دلایل این امر شاید این باشه که نیازهای فرد درحال‌رشد در هر مرحله خاص به اندازۀ کافی برآورده نشده، در این صورت یأس و ناامیدی بروز می‌کنه.
یا احتمالاً نیازهای فرد ممکنه اونقدر برآورده شده باشه که تمایلی به ترک مزایای روانی مرحله خاصی که در اون زیاده‌روی وجود داره، نداشته باشه. هم سرخوردگی و هم افراط‌وتفریط (یا هر ترکیبی از این دو) ممکنه منجر به چیزی بشه که روانکاوان اون رو تثبیت در یک مرحله روان جنسی خاص می‌نامند. تثبیت به این مفهوم نظری اشاره داره که بخشی از میل جنسی فرد به طور دائم در مرحله خاصی از رشد اون باقی مانده.
طبق نظریه فروید افراط و تفریط می‌تونن به رشد جنسی صحیح صدمه بزنن، در نتیجۀ این اتفاق انحرافات جنسی و سلامت جنسی به خطر میفته؛ این اتفاق می‌تونه در بزرگسالی سلامت عاطفی رو هم هدف قرار بده.
نگاه انتقادی نسبت به «مراحل رشد روانی جنسی فروید»
فکر می‌کنین روان‌شناسی فرویدی توسط مدارک و شواهد تأیید میشه؟ نظریه روان جنسی فروید هنوز هم بحث‌برانگیزه. توضیحات اون در پیش‌بینی رفتار (که یکی از اهداف علمه) خوب نیست. به همین دلیل، نظریه فروید درباره رشد شخصیت همگام با رشد جنسی افراد غیر قابل ابطاله یعنی نه میشه اون رو اثبات کرد و نه میشه اون رو رد کرد. برای مثال، آزمایش و اندازه‌گیری میل جنسی به طور عینی آسان نیست. از اونجایی که مطالعات و تحقیقات انجام‌شده نتونسته برای تأیید نظریه مراحل رشد روانی جنسی فروید شواهد علمی محکمی پیدا کنه، پژوهشگران این نظریه رو نامعتبر دونستن.
همچنین ممکنه فروید در تفاسیرش سوگیری تحقیقاتی نشان داده باشه و فقط به اطلاعاتی پرداخته که نظریه‌های اون رو تأیید می‌کنن و اطلاعات و توضیحاتی که با نظراتش مطابقت نداشتن رو نادیده گرفته باشه. بااین‌حال، فیشر و گرینبرگ معتقدن که نظریه فروید باید بر اساس فرضیه‌های خاصی ارزیابی بشه نه به‌عنوان یک کل، اونها درنهایت به این نتیجه رسیدن که شواهدی برای حمایت از مفاهیم فروید از شخصیت‌های دهانی و مقعدی وجود داره.
اگه به این موضوع علاقه داشتید به مقاله «تصویر بدن چیست؟ تاثیر تصویر بدنی منفی و مثبت بر سلامت روان» هم نگاهی بندازید.
نظرات