احساس نفرت چیست؟ انواع مختلف احساس تنفر و چگونگی درک انزجار

نفرت: انواع مختلف احساس تنفر و چگونگی درک اون

انزجار یا احساس نفرت واکنشی هیجانی از نوع پس‌زدن یا تنفر نسبت به چیزی چندش‌آور، نفرت‌انگیز یا ناخوشاینده و یکی از احساسات اصلی ما به شمار میره. ما هر روز در پاسخ به چیزهای مختلف احساس نفرت می‌کنیم. بوییدن شیر ترش، پا گذاشتن روی مدفوع سگ و دیدن چسب‌زخم آلوده و استفاده‌شده همگی باعث ایجاد احساس انزجار میشن. بااین‌حال، ممکنه وقتی در مورد ناهنجاری‌های جنسی افراد مشهور و سیاستمداران می‌شنویم، وقتی شاهد نژادپرستی علنی هستیم، یا وقتی که با نابرابری روزافزونِ ثروت مواجه می‌شیم هم همین احساس رو دوباره تجربه کنیم. 

در این مقاله، ما دربارۀ راه‌های مختلف تأثیر احساس نفرت بر زندگی و سلامت صحبت می‌کنیم.

احساس نفرت چیست؟

احساس نفرت یا انزجار به‌عنوان یکی از احساسات جهانی مشترک بین همه مردم شناخته شده. نفرت، تمایل به دورشدن از چیزی نفرات‌انگیزه. از بین تمام احساسات اصلی بشر، شاید انزجار فیزیکی‌ترین نوعیه که اغلب با احساس تهوع همراهه. انزجار معمولاً مثل یه غریزۀ محافظ در نظر گرفته میشه. احساس نفرت شما رو از خوردن غذای فاسد منع می‌کنه و مطمئن میشه که از مدفوع و سایر منابع احتمالاً بیماری‌زا دوری می‌کنین.

انواع مختلف انزجار

انزجار فقط در واکنش به اجسام فیزیکی که موجب احساس نفرت در ما میشن ایجاد نمیشه، ما معمولاً به رفتارها و اعمالی که عمیقاً ازشون متنفریم به‌عنوان نفرت‌انگیز و حال‌به‌هم‌زن یاد می‌کنیم. بررسی آنلاین سرفصل‌های خبری اخیر که حاوی کلمۀ نفرت‌انگیز بودن، نشان میده که نژادپرستی، خشونت پلیس، مانورهای سیاسی، رسانه‌های مخالف و باورهای منفی دربارۀ سلامت روان، همگی با عنوان نفرت‌انگیز برچسب‌ خوردن. 

آیا این اعمال و عقاید مختلف، همگی همون احساس درونی رو ایجاد می‌کنن که با بوی استفراغ بهتون دست میده؟ یا انزجار در چنین عنوان‌هایی مانند کنایه استفاده میشه؟

احساس نفرت در واکنش به تخلفات اخلاقی ممکنه از انزجاری که در واکنش به موارد نفرت‌انگیز فیزیکی احساس میشه، شکل‌گرفته باشه. 

پل روزین، محقق پیشگام در روان‌شناسی که دوست داشت خودش رو دکتر انزجار معرفی کنه، میگه: «انزجار از محافظت از بدن به محافظت از روح و نظم اجتماعی تکامل پیدا کرده.» اون معتقد بود انزجار اخلاقی یا همون بیزاری به این دلیل امروزه امکان بروز پیدا کرده که ما دستگاهی برای بی‌میلی و دل‌به‌هم‌خوردگی داشتیم که در جریان تکامل، برای محافظتمون در برابر غذاهای مسموم‌کننده به وجود اومده بود.

شناخت دو نوع انزجار فیزیکی و اخلاقی:

انزجار فیزیکی

در سطح ابتدایی، احساسات شما رو به سمت رفتاری هدایت می‌کنن که بقای شما رو تضمین می‌کنه. برای مثال ترس، شما رو به فرار از یه موقعیت خطرناک وادار می‌کنه. انزجار باعث ایجاد حالت تهوع، استفراغ و سایر واکنش‌ها میشه که یا مانع از ورود اشیا به دهان شده و یا چیزهایی رو که قبلاً وارد دهانتون شده‌ رو بیرون میندازه. این نشان میده که منشأ انزجار، خوردن، غذا و قورت دادنه.

انزجار اخلاقی

انزجار، از این منابع تکامل‌یافته؛ شما می‌تونین از اعمال جنسی، بهداشت بد، یادآوری مرگ یا جراحت منزجر بشین. علاوه بر این، می‌تونین از تماس با افراد ناخوشایند و تخلفات اخلاقی احساس نفرت کنین.

حس انزجار ما از حالت فیزیکی به اخلاقی گسترش پیدا کرد، چون ما، به‌شکل روزافزونی اجتماعی شدیم. ارتباط و دخالتِ حس انزجار در تبعیض، بیگانه‌هراسی و افکار منفی، شاید از انتقال پاتوژن‌ها و انگل‌ها، درون و میان گروه‌های انسانی سرچشمه می‌گیره. 

احساس نفرت تحت‌تأثیر فرهنگ

برخی از محرک‌های انزجار، مثل استفراغ و مدفوع، برای همۀ آدم‌ها منزجرکننده هستن. سایر محرک‌ها به‌صورت فردی تحت‌تأثیر فرهنگ و سوابق خانوادگی قرار می‌گیرن. در بعضی از فرهنگ‌ها، مردم حشرات رو می‌خورن، درحالی‌که در فرهنگ‌های دیگه این عمل تهوع‌آور حساب میشه یا اینکه سبک زندگی بعضی‌ها این‌جوریه که با کفش وارد خانه میشن، درحالی‌که برای عده‌ای این حرکت منزجر‌کننده‌ست.

آیا انزجار می‌تونه لذت‌بخش باشه؟

گاهی اوقات احساس نفرت می‌تونه به‌عنوان پدیده‌ای تحت عنوان مازوخیسم خوش‌خیم لذت‌بخش باشه؛ یعنی نوعی وارونگی وابسته به لذت که معمولاً یه تجربۀ منفی ذاتی رو تبدیل به تجربه‌ای مثبت می‌کنه. محبوبیت دکتر ساندرا لی، متخصص پوست، معروف به دکتر پیمپل پوپر، گواه جذابیت تجربیات نفرت‌انگیزه. کانال دکتر پیمپل پاپر در یوتیوب، ویدئوهایی از ترشح جوش‌های سرسیاه و برداشتن کیست رو نشان میده و بیش از 7 میلیون دنبال‌کننده داره. تجربۀ تماشای یه عمل پزشکی جزئی اما بسیار واقعی باعث میشه بدون اینکه با جراحی واقعی روبرو بشین، احساس نفرت بهتون دست بده. توانایی ما در این احساس که می‌تونیم در برابر چنین صحنه‌های ترس‌آوری مقاومت کنیم، حس لذت‌بخشی از تسلط رو ایجاد می‌کنه.

تحقیق دربارۀ انزجار

بارهاوبارها تحقیقات نشان‌دادن که احساس نفرت اغلب غیرمنطقیه. برای مثال، وقتی دوتکه آب‌نبات بهتون تعارف کنن که می‌دونین خوراکین، خوشمزه و بی‌ضرر هستن و از نظر ترکیبات مشابهن ولی شکل یکی از اون‌ها شبیه به مدفوع سگه: قطعاً انتخاب شما آب‌نبات شکل مدفوع نخواهد بود. 

به همین ترتیب، بعیده آب پرتقالی رو که با تکه یخی شبیه سوسک مردۀ استریل، خنک شده یا آب سیبی رو که داخل یه ظرف تمیز و استفاده‌نشده که شبیه لگن بیماران هست، رو بنوشین. در تمام این موقعیت‌ها، احساس نفرت ناشی از حیوانات موذی، مدفوع یا ادرار، مواد غذایی رو تهوع‌آور می‌کنن حتی اگه بدونین که مواد غذایی کاملاً بی‌خطر و خوش‌طعم هستن. 

نمونه‌های مشابه مثل قرارگرفتن در معرض تصاویر منزجر‌کننده؛ صحنۀ «بدترین توالت در اسکاتلند» از فیلم «رگ‌یابی» ارزش صحنه‌های دیگه رو کم می‌کنه. احساس نفرت می‌تونه اشیا مجاور رو آلوده کنه، حتی وقتی که اون اشیا به‌هیچ‌وجه با انزجاری که شما احساس می‌کنین ارتباطی نداشته باشن. تبلیغات به‌ندرت از تصاویر منزجر‌کننده استفاده می‌کنن. سایر احساسات منفی، مثل ترس و خشم، ممکنه در بعضی شرایط باعث فروش بشن. بااین‌حال، اگه مشتریان بالقوه با دیدن محصول شما احساس نفرت کنن، حتی اگه محصول شما راه‌حلِ یه مشکل منزجر‌کننده باشه، احتمالاً ارزش کمتری برای محصولتون قائل میشن.

قدرت آلوده‌کنندۀ انزجار پایدار و پابرجاست. آیا شما حاضرین یه کاسه سوپ موردعلاقه‌تون که با مگس‌کُش کاملاً تمیزی هم‌زده شده رو بخورین؟ بیشتر مردم این کار رو نمی کنن. مگس‌کُشی که همیشه یه مگسی رو زده و له کرده در ذهنتون حک شده و این برای همیشه منزجر‌کننده و حال‌به‌هم‌زن می‌مونه.

احساس نفرت در چرخه احساسات

احساس نفرت یا انزجار یکی از هشت احساس اصلی انسان در چرخه احساسات رابرت پلاتچیک است. در این چرخه، احساس نفرت به رنگ صورتی کشیده شده. هشت احساس اصلی در حلقه اول و بیرونی به تصویر کشیده‌شدن. همون‌طور که به سمت داخل و مرکز چرخه نزدیک می‌شین، شدت احساسات بیشتر میشه و با حرکت به سمت بیرون، شدت احساسات کمتر میشه. احساسات پیچیده‌تر ترکیبی از این هشت احساس اصلی هستن. احساس نفرت همراه با خشم به‌عنوان تحقیر تجربه میشه درحالی‌که همراه با غم و اندوه به‌عنوان پشیمانی تجربه میشه.

چه احساساتی شبیه احساس نفرت هستند؟

بر اساس چرخه عاطفه پلاتچیک، احساس نفرت همنشینِ سایر احساسات منفی خشم، غم و اندوهه و در نتیجه مشابه آن‌هاست. بااین‌حال، برخلاف احساس نفرت، احساس خشم و غم معمولاً منجر به حالت تهوع یا میل شدید به دورشدن از آن موردِ حال‌به‌هم‌زن نمیشن. خشم، تمایل به مبارزه رو برمی انگیزه، ترس ازاین‌جهت شبیه انزجاره که ما رو وادار به فرار یا دورشدن از جسم ترس‌آور می‌کنه. گرچه، ترس شما رو از چیزی که ممکنه بهتون آسیب برسونه دور می‌کنه، درحالی‌که انزجار شما رو از چیزی که ممکنه موجب بیماری‌تون بشه دور می‌کنه.

نقطۀ مقابل احساس نفرت چیست؟

در چرخه احساسات، اعتماد درست مقابل احساس نفرت قرار گرفته. از میان هشت احساس جهانی پلاچیک، اعتماد احساسیه که بیشترین تفاوت رو با انزجار داره.

بیشتر بخوانید: چرا قابل اعتماد بودن، بلیت طلایی روابط عالی است؟

طبق نظریه پلاتچیک، احساسات پیچیده وقتی به‌وجود میان که دو یا چند هیجان اصلی با هم ترکیب بشن. از نظر تئوری ممکنه ترکیبی از احساسات به‌طور هم‌زمان نسبت به یه شی خاص حس بشه. به‌هرحال، هر چه این دو احساس از یکدیگر دورتر باشن، احساس تعارض بیشتری از ترکیبشون شکل می‌گیره. وقتی به‌طور هم‌زمان احساس نفرت و اعتماد داشته باشین و روی یه شی خاص تمرکز کنین، احتمالاً یه حس ناخوشایند درگیری براتون ایجاد میشه.

ممکنه این تضاد بین احساس نفرت و احساس اعتماد رو وقتی برای اولین‌بار اتهامات تجاوز جنسی علیه بیل کازبی، کمدین معروف رو شنیدین، تجربه کرده باشین. سال‌ها پس از دستگیری اون، روزنامه‌نگاران و فیلمسازان همچنان به بررسی سقوط این شخصیت محبوب که قبلاً بسیار مورداعتماد بوده، می‌پرداختن. این شیفتگی مداوم به کازبی شاید تا حدی تلاش برای آشتی‌دادن احساسات متضاد انزجار و اعتماد باشه.

ابراز احساس تنفر:

بازتاب نفرت در چهرۀ فرد

چیزی که بیشترین ارتباط رو با احساس نفرت در حالات صورت داره استفراغ یا عق زدنه. وقتی این احساس به شما دست میده، ممکنه صورتتون به یکی از ویژگی‌های زیر تغییر کنه:

فک میفته
زبان بیرون می‌زنه
بینی چروک می‌خوره و اطرافش دو چین نسبتاً عمیق ایجاد میشه
لب‌ها ورچیده میشن مثل u برعکس
گونه‌ها به سمت بالا کشیده میشن
هر یک از این ویژگی‌های صورت از ورود یه آلوده‌کننده از طریق بینی یا دهان به بدن جلوگیری می‌کنه.

چگونگی نشان‌دادن انزجار با زبان بدن 

زبان بدن مربوط به احساس نفرت نیز ریشه در اقدامات مربوط به دوری از تماس با اشیا منزجر‌کننده داره. وقتی احساس تنفر می‌کنین ممکنه سر یا کل بدنتون رو از منبع انزجار عقب بکشین. شاید هم بینی و دهانتون رو با دست بگیرین یا قوز کنین. این رفتارها مربوط به حالت تهوعه که با احساس نفرت همراهه و ممکنه حتی وقتی که اون مورد حال‌به‌هم‌زن حضور نداره، حس چندش و تهوع‌آورش، وجود داشته باشه، مثل وقتی که در مورد تخلفات اخلاقی می‌شنوین.

وقتی حالت انزجار به شما دست میده، ممکنه سعی کنین بین خودتون، موقعیت یا شی نفرت‌انگیز فاصله بندازین، مثلاً با دورزدن یا مسیر رو عوض‌کردن. در صورت عدم موفقیت، شاید سعی کنین با بستن یا پوشاندن چشم‌هاتون، بهش توجه نکنین و اون رو ندیده بگیرین.

کلمات و صداهای ناشی از احساس نفرت

عبارات صوتی رایج ناشی از انزجار عبارتند از گفتن یه چیزهایی مثل «اَه»، «ایش»، «اَیییی» و «پیف» آواهایی که زبان‌شناسان بهشون «الفبای احساسی» میگن و احساسات رو به‌جای توصیفشون بیان می‌کنن.

آواهای «اَه» و «ایش» خیلی استفاده میشن. بسیاری از عبارات صوتی حاکی از انزجار، ارتباط نزدیکی با عکس‌العمل‌های فیزیکی مثل تهوع یا عُق زدن دارن یا با تغییر حالت صورت ایجاد میشن. بااین‌وجود، ارتباط قوی بین صداهای حاکی از احساس نفرت و حرکات صورت و بدن، ‌خودبه‌‌خود خیلی واضح، مفهوم رو منتقل می‌کنن. پژوهشی نشان داد که 100% از افراد آلمانی‌زبان توانستن به‌درستی احساساتی که کلمه آلمانی برای «اَه» نشان میده رو شناسایی کنن.

موارد حال‌به‌هم‌زن زیادی هست که براشون کلمات مشابه استفاده میشه، البته تفاوت‌هایی هم وجود داره. بسیاری از صداهای حاکی از انزجار رو نمیشه به‌راحتی نوشت، مثل صدای تهوع. این صداها معمولاً با یک لحن، فُرم صورت یا عکس‌العمل‌های بدنی خاصی بروز می‌کنن. برای مثال، ممکنه حین ایجاد صدا، بلرزین، به سمت جلو خم بشین و شکمتون رو بگیرین.

از خود بیزاری یا داشتن احساس نفرت نسبت به خود!

از خود بیزاری زمانی پدیدار میشه که احساس نفرت به سمت درون هدایت بشه. از اونجایی که نفرت یک احساس منفی درونیه، باعث میشه که آدم خودش رو بی‌ارزش، شکست‌خورده، بد، زشت و تهوع‌آور حس کنه و فاصله‌ای بین خود و اون مورد نفرت‌انگیز به وجود بیاره و به بروز مشکلات روانی دامن بزنه. بر خلاف سایر احساسات منفی که متوجه خودِ فرد میشن، از خود بیزاری با حس فیزیکی قوی انزجار و دل‌آشوبه مشخص میشه.

از خود بیزاری چطور شکل می‌گیره؟

اگه بعضی از خصوصیات یا اعمالتون رو نفرت‌انگیز ارزیابی کنین، یا اگه هویت یا احساستون رو با یه محرک خارجی مرتبط کنین که اون رو منزجر‌کننده می‌دونین، ممکنه احساس از خود بیزاری رو ایجاد کنین. اگه زمان زیادی رو برای فکرکردن درباره‌شون بذارین یا اگه دیگران هم ارزیابی‌های اولیه شما رو تأیید و تقویت کنن، این انزجار اولیۀ ممکنه بیشتر تشدید بشه. پس چنانچه احساس از خود بیزاری در هویتتون گنجانده بشه، پردازش ذهنی و روانی‌تون رو هم در دست می‌گیره.

بروز از خود بیزاری در بزرگسالی ممکنه در نتیجۀ ضربه عاطفی، شوک روحی، مورد سوءاستفاده قرارگرفتن در دوران کودکی یا تغییر در نحوۀ تجربه‌تون در بزرگسالی باشه. برای مثال، بی‌اراده بودن در بزرگسالی شاید باعث ایجاد احساس از خود بیزاری بشه.

از خود بیزاری و ویرانگری می‌تونه به‌شدت آزاردهنده باشه، شخص رو گوشه‌گیر کنه و باعث بشه از اجتماع فاصله بگیره و رفتارهای خودآزاری نشان بده. از خود بیزاری با چندین بیماری روانی از جمله افسردگی، اختلالات خوردن و اختلال استرس پس از سانحه مرتبطه.

آخرین کلام دربارۀ احساس نفرت

احساس نفرت یه احساس قدرتمنده. انزجار می‌تونه شما رو از خوردن غذای فاسد و تعامل با اشیایی که ممکنه حاوی پاتوژن‌های بیماری‌زا باشن منع کنه. بااین‌حال، این سیستم حفاظتی سودمند می‌تونه با پیامدهای بدی هم داشته باشه. در طول تاریخ کوته‌فکران و زورگویان، هجوم حیوانات موذی، بیماری‌ها و آلودگی‌های انگلی رو به گروه‌های اقلیت ربط‌دادن. این دیدگاه نفرت‌انگیز، گروه اقلیت رو بدنام کرده بود؛ اما در سال‌های اخیر، گروه‌هایی که این اَنگ رو بهشون می‌چسبوندن شامل اقلیت‌های نژادی، قومی و مذهبی، زنان، همجنس‌گرایان، افراد طبقات محروم و مهاجران بیشتر درک‌شدن و جلوی پخش هم‌چین دیدگاه‌هایی رو گرفتن. وقتی به شخصی برچسب نفرت‌انگیزی از لحاظ فیزیکی یا اخلاقی زده بشه، زیر پا گذاشتن انسانیت و تحقیر آسان‌تر میشه.

احساس نفرت می‌تونه متوجه اشیا فیزیکی، اعمال اخلاقی، شرایط اجتماعی، گروه‌هایی از مردم و حتی خودتون بشه. آگاهی از این احساس قدرتمند و همۀ جوانبش که به‌نوعی بر زندگی‌تون تأثیر می‌ذاره، اولین قدم برای درک‌کردنش و محدودکردن تأثیراتش هست. این آگاهی مثل یه سپر محافظتی کمک می‌کنه ایمن و سالم بمونین.