کهن الگو و آرکی تایپ در روان‌شناسی یونگ
نظریه کهن الگو روان‌پزشک سوئیسی، کارل گوستاو یونگ (Carl Gustav Jung) بیان می‌کند که ما به‌صورت فطری الگویی جامع و ذاتی از رفتار و شخصیت انسانی را از اجدادمان به ارث می‌بریم، یعنی هر نوع آرکتایپ (Archetype) که از اجدادمان به ما رسیده رفتار، نگرش و اهداف ما را تحت‌تأثیر قرار داده و بر زندگی ما تأثیر می‌گذارد، براین‌اساس آرکی تایپ ما هویت ذاتی ما را آشکار کرده و شخصیتمان را شکل می‌دهد. کهن الگوها در روان‌شناسی یونگی (Jungian Psychology) نمایانگر نمونه‌ها و تصاویری جامع‌اند که بخشی از ناخودآگاه جمعی (Collective Unconscious) به شمار می‌روند. به نظر یونگ روشی که ما انواع کهن الگو را به ارث می‌بریم همانند روش به‌ارث‌بردن الگوهای غریزی رفتار است.
روان‌شناسی تحلیلی دستاوردی بود که یونگ با نظریه کهن الگو برای جامعه روان‌شناسان به ارث گذاشت. آرکتایپ یا همان کهن الگوها شخصیت ما را شکل داده و اهداف، نگرش و رویکردهایمان در برابر موضوعات مختلف را می‌سازند. شناسایی غالب‌ترین آرکی تایپ که زندگی ما را تحت‌تأثیر قرار داده به ما در شناخت خویشتن خویش و به روان‌شناسان در رفع معضلات روحی کمک می‌کند.
آرکتایپ چیست؟
آرکتایپ در علوم و هنرهای مختلف، از جمله روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، نمایشنامه‌نویسی، داستان‌نویسی و تحلیل اسطوره‌ها و... به کار می‌رود که در هر حوزه تعریف آن متفاوت است.
به طور مثال تعریف آرکتایپ در علم روان‌شناسی می‌گوید تصاویر، الگوها و مدل‌هایی که از ناخودآگاه جمعی بیرون می‌آیند، در رؤیاها، اساطیر و افسانه‌ها ظاهر می‌شوند در همه انسان‌ها طیفی از آن وجود دارد.
معرفی انواع کهن الگوهای یونگ: 4 کهن‌الگو اصلی و کهن الگو دوازده‌گانه
یونگ افراد را بر اساس کهن‌الگوها به چهار کهن الگو اصلی و 12 کهن الگو فرعی بر اساس آرکتایپ و تیپ شخصیتی تقسیم‌بندی کرد؛ در ادامه به معرفی این کهن‌الگوها می‌پردازیم.
چهار کهن الگو اصلی
-
پرسونا
شخصیت برساخته (Persona) یا پرسونا یعنی چگونگی نشان‌دادن خود به جهان؛ این کهن الگو نشان‌دهنده نقاب‌های اجتماعی مختلف است که ما در بین گروه‌ها و موقعیت‌های اجتماعی متفاوت بر صورت می‌گذاریم. به‌طورکلی کهن‌الگوی پرسونا به افراد اجازه می‌دهد تا با جهان اطراف خود و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند، سازگار شوند؛ اما توجه داشته باشید نزدیکی زیاد با این کهن‌الگو می‌تواند منجر شود افراد، خود واقعی‌شان را فراموش کنند.
-
سایه
کهن الگو سایه (The Shadow) متشکل از غرایز جنسی و مربوط به زندگی است. سایه قسمتی از ضمیر ناخودآگاه و مرکب از ایده‌های پذیرفته‌نشده، ضعف‌ها، امیال، غرایز و کمبودها است.
یونگ در این نظریه معتقد است سایه، همیشه به دنبال ماست و دست از سرمان برنمی‌دارد. هرکدام از ما ممکن است یک دروغگوی درون، یک حسود درون و یک جانی درون داشته باشیم.
به‌طورکلی سایه سمت تاریک‌روان ماست که نماینده هرج‌ومرج، وحشیگری و… است. همه ما معمولاً وجود سایه را در درون خود انکار می‌کنیم؛ اما چه بخواهیم و چه نخواهیم کهن الگو سایه، در درون همه ما وجود دارد.
-
آنیما یا آنیموس
هر فردی چه زن و چه مرد در وجود خود تمام ویژگی‌های مردانه و زنانه را دارد. آنیما (The Anima) تصویری زنانه در روان مرد و آنیموس (The Animus) تصویری مردانه در روان زن است.
یونگ معتقد بود که تأثیر این دو کهن الگو در فرایند توسعه دخیل است. آنیموس به گفته یونگ نمایانگر وجه مردانه در زنان است و آنیما نمایانگر وجه زنانه در مردان.
این تصاویر کهن الگو بر اساس آن چیزی است که هم در ناخودآگاه جمعی و هم در ناخودآگاه فردی یافت می‌شود. ممکن است ناخودآگاه جمعی حاوی مفاهیمی مانند چگونگی رفتار بانوان باشد، درحالی‌که تجربه شخصی با همسر، خواهر و مادر به شکل‌گیری تصویری فردی‌تر از زنان کمک می‌کند.
بااین‌حال مردان و زنان در بسیاری از فرهنگ‌ها تشویق به اتخاذ نقش‌های جنسیتی سنتی و اغلب سفت‌وسخت می‌شوند. یونگ طبق این کهن الگو می‌گوید که این ناامیدی مردان از کشف جنبه‌های زنانه‌شان و زنان از کشف جنبه‌های مردانه‌شان، رشد روانی آنها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
ترکیب آنیما و آنیموس مشهور به سیزیجی (Syzygy)، به معنی جفت، یا زوج الهی (Divine Couple) و نشان‌دهنده کمال، وحدت و یکپارچگی است.
-
خود
کهن الگو خود (The Self) ناخودآگاهی و آگاهیِ یکپارچه فرد را نشان می‌دهد. یونگ اغلب این کهن الگو را به شکل دایره، مربع یا ماندالا (دایره‌ای حاوی پیکره خدایان و اشکال هندسی در آیین هندو و بودایی) نشان می‌دهد.
یونگ که به شخصیت‌شناسی به روش آرکی تایپ باورداشت، معتقد بود که ناهماهنگی بین ضمیر ناخودآگاه و خودآگاه می‌تواند منجر به مشکلاتی روانی شود. آگاه بودن از این ناسازگاری‌ها و گنجاندنشان در هوشیاری آگاهانه (Conscious Awareness) قسمتی مهم از فرایند فردیت به‌حساب می‌آید.
کهن الگو دوازده‌گانه
اما کهن‌الگوها به همین‌جا ختم نمی‌شوند، ممکن است دو کهن الگو و آرکتایپ با یکدیگر ترکیب یا هم‌پوشانی شوند و یک کهن الگو جدید را خلق کنند.
در ادامه به معرفی تعدادی از کهن‌الگوها و جزئیات کهن‌الگوهای شخصیتی می‌پردازیم.
-
معصوم
- شعار: هرکسی آزاد است هرآنچه می‌خواهد باشد.
- محوریت خواسته‌ها: به آرزوهایم برسم
- هدف: شاد باشم
- بزرگ‌ترین ترس: تنبیه‌شدن برای ارتکاب کاری بد یا خطا
- استراتژی: کارها را درست انجام بدهم
- نقطه‌ضعف: آسیب‌پذیر، ساده‌لوح، به‌ندرت ماهر
- نقاط قوت: اخلاق، مهربانی، اخلاص
- استعداد: ایمان و خوش‌بینی
- نمونه‌های کهن الگو قهرمان: بابا جن، تیم کوچک (کارول کریسمس)
- شخصیت‌های معصوم معمولاً با نام سنت‌گرا، ایده‌آل گرا، ساده، قدیس، رمانتیک و رؤیاپرداز هم شناخته می‌شوند.
-
یتیم
- هدف: تعلق‌یافتن
- ترس: کنار گذاشته شدن یا انگشت‌نماشدن
- نقطه‌ضعف: کهن‌الگوی یتیم می‌تواند بیش از حد بدبین شود.
- توانایی: صادق و روراست، عمل‌گرا و واقع‌بین
-
قهرمان
- شعار: خواستن توانستن است.
- محوریت خواسته‌ها: ارزش انسان‌ها به شجاعتشان در انجام کارهاست.
- هدف: در حرفه‌ات استاد باش تا دنیا جای بهتری شود.
- بزرگ‌ترین ترس: بزدل بودن
- استراتژی: تا جایی که می‌توانی قوی و نترس باش
- نقاط ضعف: همیشه به دنبال جنگیدن تا خودشان را ثابت کنند، اعتمادبه‌نفس بیش از حد، سرخوش
- نقاط قوت: شجاعت، استقامت، عزت
- استعداد: شجاعت و توانایی بالا
- نمونه‌های کهن الگو قهرمان: هری پاتر، آشیل، لوک اسکای واکر
- آرکتایپ قهرمان با نام‌های جنگجو، نجات‌دهنده، ابرقهرمان، سرباز، قاتل اژدها و برنده بازی هم شناخته می‌شود.
-
مراقب
- شخصیتی که به طور مداوم از دیگران حمایت و برای آنها فداکاری می‌کند.
- نقاط قوت: شریف، ایثارگر، وفادار
- نقاط ضعف: فاقد جاه‌طلبی و رهبری
- نمونه‌های کهن الگو قهرمان: ساموئل تارلی (سریال بازی تاج‌وتخت)، کالپورنیا (برای کشتن مرغ مسخره)
-
کاوشگر
- شعار: حبس ممنوع
- محوریت خواسته‌ها: آزادی برای پیداکردن اینکه من چه کسی هستم و از این دنیا چه می‌خواهم
- هدف: تجربه زندگی بهتر، واقعی‌تر و باکیفیت‌تر
- بزرگ‌ترین ترس: محبوس شدن، پابند شدن و از درون خالی و بی‌هدف بودن
- استراتژی: سفر کن، چیزهای جدید را پیدا کن و تجربه‌شان کن، کسل نباش
- نقطه‌ضعف: گشت‌وگذار بی‌هدف، بی‌قرار، غیرقابل‌اتکا
- نقاط قوت: کنجکاو، خود محرک
- استعداد: خود واقعی‌شان هستند و بدون تکیه‌کردن به دیگران زندگی‌شان را می‌گذرانند.
- نمونه‌های کهن الگو قهرمان: شرلوک هولمز، ادیسه، بهشت سال
- شخصیت جستجوگر با نام‌های دنبال‌کننده، مسافر و کولی شناخته می‌شود.
-
یاغی
- هدف: براندازی آنچه مؤثر و کارآمد نیست.
- ترس: ازدست‌دادن قدرت
- نقطه‌ضعف: افراط‌کردن در سرپیچی و تمرد و شیفته طغیانگری خود شدن
- توانایی: داشتن ایده‌های بزرگ و نامتعارف و تشویق‌کردن دیگران برای ملحق شدن به آنها
- شخصیت انقلابی با نام‌های قیام‌کننده و وحشی هم شناخته می‌شود.
-
عاشق
- هدف: در رابطه بودن با انسان‌ها، شغل و محیطی که عاشقش هستند.
- ترس: احساس دوست داشته نشدن یا خواسته نشدن
- نقطه‌ضعف: تمایل برای خشنود کردن دیگران به قیمت ازدست‌دادن هویت خود، ساده‌لوح و غیرمنطقی
- نقطه قوت: انسان‌دوستی، اشتیاق، اعتقاد راسخ
- توانایی: اشتیاق، حق‌شناسی و تدبیر
-
کهن الگو خالق
- هدف: آفرینش اثرهایی باارزش ماندگار
- ترس: ناتوانی در آفرینش اثری بزرگ
- نقطه‌ضعف: کمال‌گرایی و انسداد خلاقیت در اثر ترس از استثنائی و خارق‌العاده نبودن
- نقطه قوت: خلاقیت، اراده، اعتقاد راسخ
- توانایی: خلاقیت و قدرت تخیل
-
دلقک
- هدف: شادکردن و خنداندن دیگران، زمان را بهترین شکل ممکن گذراندن و دنیا را پر از شادی‌کردن
- ترس: دیگران او را کسل‌کننده و بی‌مزه تصور کنند.
- نقطه‌ضعف: سبک‌سری، هدردادن وقت و پنهان‌کردن احساسات زیرپوشش شوخ‌طبعی
- توانایی: دیدن جنبه بامزه هر چیز و استفاده از شوخ‌طبعی برای ایجاد تغییرات مثبت
- شخصیت شوخ کهن الگو دلقک با نام‌های احمق، جوکر و کمدین شناخته می‌شود.
-
دانا
- شعار: حقیقت آزادت می‌کند.
- محوریت خواسته‌ها: پیداکردن حقیقت
- هدف: از هوش و استعدادت استفاده کن تا حقیقت را پیدا کنی.
- بزرگ‌ترین ترس: نفهمیدن و بی‌توجه شدن به هستی، نادان بودن یا احمق تلقی‌شدن
- استراتژی: به دنبال دانش و اطلاعات بودن، فکر کن
- نقطه‌ضعف: زیاد مطالعه می‌کنند و ممکن است زمان کمی برای عمل داشته باشند، ناتوانی در تصمیم‌گیری به دلیل ناکافی دانستن اطلاعات خود
- استعداد: دانش، بصیرت
- آرکتایپ حکیم با نام‌های متخصص، دانا، کارآگاه، پنددهنده، متفکر، فیلسوف، آکادمیک، محقق، برنامه‌ریز، درمان‌کننده و معلم هم شناخته می‌شود
-
جادوگر
- شعار: من همه چیز را ممکن می‌کنم.
- محوریت خواسته‌ها: قانون پشت اتفاق‌های هستی را بفهمند
- هدف: رؤیاها را به واقعیت تبدیل‌کردن، فهمیدن قوانین بنیادی جهان
- بزرگ‌ترین ترس: اتفاقات بدی که ممکن است بیفتد
- استراتژی: رؤیاپردازی
- نقطه‌ضعف: مفعول شدن، خودخواه یا عوام‌فریب شدن
- استعداد: پیداکردن بهترین راه‌حل‌ها
- شخصیت اسرارآمیز کهن الگو جادوگر با نام‌های کاتالیست و کیمیاگر هم شناخته می‌شود
-
حاکم
- شعار: قدرت همه‌جا پیدا نمی‌شود؛ اما همه چیز است.
- محوریت خواسته‌ها: کنترل‌کردن
- هدف: ساختن جامعه و خانواده‌ای موفق
- بزرگ‌ترین ترس: هرج‌ومرج و دستخوش تغییرات شدت
- استراتژی: اعمال قدرت
- نقطه‌ضعف: استبداد گرایی و عدم تطابق با محیط
- استعداد: رهبر عالی بودن و مسئولیت‌پذیری
- شخصیت فرمانروا با نام‌های مدیر، رهبر، شاه، درباری، ملکه، سیاست‌مدار هم شناخته می‌شود.
دوازده کهن‌الگوی گفته شده راهنمایی برای فهمیدن انگیزه و بهره‌برداری از نقاط قوتمان در اختیارمان قرار می‌دهد و درعین‌حال کمک می‌کند تا نقاط ضعف خود را بشناسیم و برای بهترشدن آنها گام برداریم. همچنین اگر کهن‌الگوی غالب شخصیت خود را بشناسیم، می‌توانیم آنچه را که واقعاً برایمان مهم است، تشخیص بدهیم. به‌طورکلی این دانش به ما کمک می‌کند تا تمرکزمان را بیشتر کنیم و به اهدافمان برسیم. شناخت کهن‌الگوهای دیگران کمک می‌کند تا رفتار آنها را درک کنیم تا بتوانیم با درک آنها روش‌های جدیدی را برای رسیدن به راه‌حل‌های برد، برد پیدا کنیم.
شخصیت‌شناسی آرکتایپ؛ رابطه آرکی تایپ با خودشناسی
همان‌طور که توضیح دادیم آرکی تایپ الگوهای رفتاری است که در جوامع انسانی از دیرباز وجود داشته است و هرکدام از الگوهای رفتاری نمایانگر یک تیپ شخصیتی است. بر اساس نظرات یونگ پانزده آرکی تایپ یا تیپ شخصیتی وجود دارد که هفت آرکی تایپ زنانه و هشت آرکی تایپ مردانه هستند.
هریک از این آرکی تایپ‌ها یا تیپ‌های شخصیتی ویژگی‌های رفتاری، توانمندی‌ها، استعدادها، علاقه‌مندی‌ها و سبک زندگی مختص به خود را دارند.
انجام تست کهن الگو و شناخت آرکی تایپ‌ها در زمینه‌های مختلفی مانند انتخاب شغل، انتخاب رشته تحصیلی، ازدواج و رابطه عاطفی موفق، تربیت فرزند، جذب و استخدام کارکنان، مدیریت منابع انسانی، مذاکرات کلامی، تقویت مهارت ارتباطات اجتماعی، اصول مدیریت و… به ما کمک می‌کند.
در ادامه به‌صورت مختصر به آرکی تایپ‌های زنانه و مردانه اشاره می‌کنیم:
انواع آرکتایپ مردانه
انواع آرکتایپ مردانه عبارتند از:
- زئوس
زئوس: خدای زمین، خدایای خدایان، قدرتمندترین آرکتایپ مردانه!
- پوزیدون
پوزیدون خدای آب‌ها و دریاها، سیل‌ها و طوفان‌ها، زمین‌لرزه، تمامی اسب‌ها و برادر زئوس است.
- هادس
- آپولو
آپولو خدای خورشید، ساز و موسیقی و کمان، پسر خلف زئوس و برادر آرتمیس است.
- هرمس
- آرس
- دیونیسوس
- هفائستوس
انواع آرکتایپ زنانه
انواع آرکتایپ زنانه عبارتند از:
- آفرودیت
- آرتمیس
- آتنا
- دیمیتر
- هرا
- هسیتا
- پرسفون
سخن آخر
آگاهی از کهن الگو و نوع آرکتایپ کمک می‌کند انگیزه‌های درونی افراد را بهتر درک کرده و ارتباطات سالم‌تری ساخته و در خودشناسی بسیار موفق‌تر قدم بردارید. یک راه ساده برای شناخت کهن الگوها و آرکتایپ‌های غالب انجام تست آرکی تایپ است. با انجام تست آرکی تایپ استعداد، نقاط ضعف، نقاط قوت و... شخصیت خود را می‌شناسید و در مسیر پیداکردن کار مناسب، ازدواج موفق، توانمندی‌ها، استعدادها، علاقه‌مندی‌های خود گام بردارید.
نظرات
نظر خود را ثبت نمایید