یبوست عملکردی مزمن چیست؟
یبوست عملکردی مزمن به یبوستی گفته می‌شود که به‌صورت پایدار ادامه دارد و دلیل مشخص پزشکی یا ساختاری برای آن یافت نمی‌شود.
در تعریف رایج، یبوست یعنی دفع مدفوع کمتر از سه بار در هفته. این حرکات روده ممکن است با مدفوع خشک، سفت یا تکه‌تکه همراه باشد.
یبوست عملکردی مزمن یک مشکل شایع است؛ به‌ویژه در میان کودکان و سالمندان. اگر یبوست بیش از سه ماه ادامه یابد، پزشکان آن را مزمن در نظر می‌گیرند.
برآوردها نشان می‌دهد که بین ۱۰ تا ۲۳ درصد از نوزادان، کودکان و نوجوانان ممکن است در هر زمان دچار یبوست عملکردی باشند. همچنین، تا ۸۰ درصد از سالمندان ساکن خانه‌های سالمندان ممکن است از یبوست مزمن رنج ببرند.
در ادامه، به بررسی دقیق‌تر این نوع یبوست، علائم، دلایل و راه‌های درمان آن خواهیم پرداخت.
📌 بیشتر بخوانید: آیا ورزش می‌تواند به بهبود یبوست کمک کند؟
علائم یبوست عملکردی مزمن
علامت اصلی یبوست، کمتر از سه بار دفع مدفوع در هفته است. اما ممکن است علائم زیر را نیز تجربه کنید:
- مدفوع سفت، خشک یا گلوله‌گلوله
- سختی و فشار هنگام دفع
- احساس ناکامل بودن عمل دفع، حتی پس از رفتن به سرویس بهداشتی
علت یبوست عملکردی مزمن چیست؟
عوامل مختلفی می‌توانند در ایجاد یبوست عملکردی نقش داشته باشند. معمولاً ترکیبی از دلایل زیر در بروز این مشکل مؤثر هستند:
- مصرف کم فیبر در رژیم غذایی
- مصرف زیاد کافئین
- مصرف زیاد الکل
- دریافت ناکافی مایعات
- استرس یا اضطراب روانی
- فعالیت بدنی کم
- مشکلات مربوط به آموزش استفاده از سرویس بهداشتی (در کودکان)
- عوارض جانبی برخی داروها
- سابقه خانوادگی یبوست
- احساس درد هنگام دفع مدفوع
- تب
- کم‌آبی بدن (دهیدراسیون)
📌 بیشتر بخوانید: چطور آگاهانه غذا بخوریم؟ فواید خوردن آگاهانه چیست؟
چه کسانی بیشتر دچار یبوست عملکردی مزمن می‌شوند؟
یبوست عملکردی مزمن هم در کودکان و هم در بزرگسالان شایع است. در ادامه با عوامل خطر در هر گروه آشنا می‌شویم:
یبوست عملکردی مزمن در کودکان
یبوست عملکردی در کودکان بسیار رایج است. تقریباً ۳٪ از مراجعات پزشکی کودکان مربوط به یبوست است.
عوامل خطر در کودکان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- رفتارهایی مرتبط با ترس یا اضطراب از رفتن به دستشویی، مانند نگه‌داشتن مدفوع
- جنسیت مذکر
- سطح اقتصادی-اجتماعی پایین
- تأخیر در رشد یا مشکلات رشدی
- مصرف کم میوه و سبزیجات
- مصرف زیاد غذاهای فست‌فودی
- فعالیت بدنی پایین
یبوست عملکردی مزمن در بزرگسالان
حدود ۲۴٪ از بزرگسالان دچار یبوست مزمن هستند، و این مشکل با افزایش سن شیوع بیشتری پیدا می‌کند.
عوامل خطر در بزرگسالان عبارت‌اند از:
- رژیم غذایی با فیبر پایین
- مصرف زیاد گوشت
- فعالیت بدنی کم یا نامنظم
- عادت‌های ناپایدار در زمان رفتن به سرویس بهداشتی
- استرس شغلی بالا
- کیفیت پایین خواب
- اضطراب یا افسردگی
- کم‌کاری تیروئید
- رفلاکس معده
- دیابت
عوارض احتمالی یبوست عملکردی مزمن
مؤسسه ملی دیابت، گوارش و بیماری‌های کلیوی آمریکا (NIDDK) توصیه می‌کند اگر شما یا فرزندتان دچار عوارض ناشی از یبوست شدید، حتماً به پزشک مراجعه کنید. این عوارض شامل موارد زیر است:
- کاهش وزن غیرعمدی
- خونریزی از مقعد
- وجود خون در مدفوع
- درد در ناحیه پایین کمر
- تب
- درد مداوم شکمی
- ناتوانی در خارج کردن گاز روده
- حالت تهوع یا استفراغ
📌 بیشتر بخوانید: سم زدایی کل بدن چیست؟
تشخیص یبوست عملکردی مزمن
پزشکان معمولاً برای تشخیص یبوست عملکردی از معیارهای رم ۴ (Rome IV) استفاده می‌کنند. این معیارها برای کودکان و بزرگسالان به‌صورت جداگانه تعریف شده‌اند.
نوزادان و کودکان زیر ۴ سال
کودک باید حداقل دو مورد از معیارهای زیر را به مدت یک ماه داشته باشد:
- دو بار یا کمتر دفع مدفوع در هفته
- سابقه نگه‌داشتن بیش از حد مدفوع
- سابقه دفع دردناک یا سفت مدفوع
- سابقه مدفوع‌های حجیم
- وجود مدفوع حجیم در راست‌روده (رکتوم)
برای کودکانی که آموزش استفاده از سرویس بهداشتی را پشت سر گذاشته‌اند، این معیارها نیز ممکن است در نظر گرفته شوند:
- حداقل یک بار بی‌اختیاری در هفته
- سابقه مدفوع حجیمی که ممکن است دستشویی را مسدود کند
📌 بیشتر بخوانید: تاثیرات شادی بر بدن
کودکان بالای ۴ سال
کودکان بالای چهار سال باید معیارهای سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) را نداشته باشند و حداقل دو مورد از شرایط زیر را یک بار در هفته، به مدت حداقل یک ماه تجربه کرده باشند:
- دو بار یا کمتر دفع مدفوع در هفته
- حداقل یک بار بی‌اختیاری مدفوع
- سابقه اجتناب عمدی از دفع مدفوع
- سابقه دفع مدفوع سفت یا دردناک
- وجود مدفوع حجیم در رکتوم
- سابقه مدفوع‌هایی که توالت را مسدود می‌کنند
- علائمی که با هیچ بیماری پزشکی دیگر به طور کامل قابل توضیح نیستند
📌 بیشتر بخوانید: فواید شگفت‌انگیز تنفس عمیق برای ذهن و بدن
بزرگسالان
بزرگسالان باید حداقل دو مورد از شرایط زیر را در سه ماه گذشته تجربه کرده باشند، به شرط آنکه شروع علائم حداقل ۶ ماه قبل باشد:
- زور زدن در بیش از ۲۵٪ دفعات دفع
- مدفوع سفت یا تکه‌تکه در بیش از ۲۵٪ مواقع
- احساس دفع ناقص در بیش از ۲۵٪ دفعات
- احساس انسداد یا گرفتگی در رکتوم هنگام دفع در بیش از ۲۵٪ دفعات
- نیاز به استفاده از دست یا فشار دادن شکم در حداقل ۲۵٪ از دفعات دفع
- کمتر از سه بار دفع مدفوع در هفته
- به‌ندرت اسهال (بدون مصرف داروهای ملین)
- عدم انطباق با معیارهای سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)
📌 بیشتر بخوانید: اثرات استرس بر بدن شما
درمان یبوست عملکردی چگونه است؟
در برخی موارد، تغییرات در رژیم غذایی یا سبک زندگی به‌تنهایی می‌تواند برای درمان یبوست عملکردی کافی باشد.
اما معمولاً نخستین قدم درمان، خارج کردن مدفوع سفت و انباشته‌شده از روده بزرگ است. امروزه، ملین‌هایی که حاوی پلی‌اتیلن گلایکول هستند، به عنوان درمان خط اول توصیه می‌شوند.
در گذشته، پزشکان بیشتر از روش‌های زیر استفاده می‌کردند:
- تنقیه (edema)
- شیاف (suppository)
- خارج‌سازی دستی مدفوع
پس از پاک‌سازی اولیه روده، پزشک ممکن است برای جلوگیری از بازگشت یبوست و حفظ نرمی مدفوع، داروهایی تجویز کند. این داروها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- ملین‌های اسموتیک مانند پلی‌اتیلن گلایکول
- نرم‌کننده‌های مدفوع مانند روغن معدنی
- ملین‌های محرک مانند بیساکودیل
طبق آمار، حدود ۵۰٪ از کودکان طی ۶ تا ۱۲ ماه بدون نیاز به ملین‌ها بهبود می‌یابند. اما حدود ۱۰٪ همچنان نیاز به مصرف ملین دارند و ۴۰٪ با وجود مصرف ملین، همچنان علائم یبوست را تجربه می‌کنند.
آیا می‌توان از یبوست عملکردی مزمن پیشگیری کرد؟
بله. ایجاد برخی تغییرات در سبک زندگی شما یا فرزندتان می‌تواند به پیشگیری از این نوع یبوست کمک کند. از جمله:
- مصرف رژیم غذایی غنی از فیبر (برای بزرگسالان بین ۲۲ تا ۳۴ گرم در روز)
- نوشیدن مقدار کافی مایعات در طول روز
- کاهش مصرف غذاهای فراوری‌شده و گوشت قرمز
- افزایش تحرک بدنی و ورزش منظم
- کاهش مصرف لبنیات در صورت داشتن عدم تحمل لاکتوز
📌 بیشتر بخوانید: دوپامین چیست و در بدن چه می‌کند؟
یادداشتی از منوباز
یبوست عملکردی زمانی اتفاق می‌افتد که کمتر از سه بار در هفته دفع مدفوع داشته باشید، بدون اینکه علت مشخصی وجود داشته باشد. اگر این مشکل بیش از سه ماه ادامه پیدا کند، مزمن تلقی می‌شود.
درمان این نوع یبوست معمولاً با مصرف ملین‌ها آغاز می‌شود. همچنین، تغییر سبک زندگی با افزایش مصرف فیبر و فعالیت بدنی منظم می‌تواند در کاهش علائم بسیار مؤثر باشد.
📌 بیشتر بخوانید: کنترل خشم؛ ۱۰ راهکار علمی و عملی برای مدیریت عصبانیت در زندگی و کار
دیدگاه خود را ثبت نمایید.